Obecny stan badań umożliwia podzielenie mebli simmlerowskich na dwie kategorie:
- Obiekty o potwierdzonym pochodzeniu, wytworzone w warsztacie rodziny Simmlerów działającej w Warszawie w XVIII i XIX wieku.
- Polskie wyroby rzemieślnicze o pewnych cechach stylistycznych.
Głównym materiałem badawczym i jedynym o znanej genezie są żardiniera z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie oraz wystrój pałacu w Natolinie. Pomocniczo, badacze odwołują się do dokumentacji, takiej jak kwity zawierające informacje o wykonywanych przez warsztat zamówieniach, spisy ludności czy inne dokumenty sporządzane okolicznościowo i odnoszące się do asortymentu lub aktywności Simmlerów. Na tej podstawie można przedstawić historię rodu, określić niektóre cechy stylistyczne mebli Simmlerowskich oraz próbować wytłumaczyć rozszerzenie pojęcia na obiekty niewyprodukowane przez warsztat.
Jak i skąd Simmlerowie znaleźli się w Warszawie?
Za początek działalności Simmlerów w Polsce uważa się przybycie Jędrzeja (Andrzeja) Simmlera – stolarza-ebenisty z Neuweid w 1775 roku[1]. Znalazł się w Warszawie dzięki staraniom Adama Ponińskiego. Wykonywał dekoracje i meble do pałaców w Jabłonnie, Natolinie, Prymasowskiego, Belwederu i Zamku Królewskiego. Przy ulicy Długiej znajdował się jego warsztat. W 1803 roku przyjął na praktykę swojego dwunastoletniego bratanka – Jana Jakuba Młodszego[2].
Po śmierci Jędrzeja Simmlera w 1811 roku prowadzeniem warsztatu zajmowali się jego córka – Anna Katarzyna Barbara – z mężem Bogumiłem Grundmannem. Po śmierci Grundmanna, w 1822 roku, córka Simmlera wyszła za mąż za Jana Jakuba Młodszego. Spowodowało przejęcie przez niego prawa własności do wytwórni mebli. W tym samym roku urodził się ich pierwszy syn – Jan Karol Boromeusz. Pięć lat później, w 1827 roku Jan Jakub Młodszy przeniósł warsztat z Nowego Światu na ulicę Mazowiecką. Dodatkowo w latach 1833-1835 pełnił funkcję Starszego cechu.
W 1836 roku czternastoletni Jan Karol Boromeusz rozpoczął terminowanie u ojca. Po 4 latach został wypisany jako czeladnik i wyjechał za granicę (Paryż, Monachium, Wiedeń), żeby zdobyć wiedzę i doświadczenie. Po powrocie uzyskał tytuł Majstra, a jego sztuka mistrzowska – toaleta – była eksponowana w 1845 roku na wystawie Przemysłowej w Warszawie. W 1851 roku Jan Jakub Młodszy przekazał synowi wytwórnię mebli.
Renoma zakładu Simmlerów
Jakość wyrobów Simmlera rosła i gustem wcale nie ustępowały zagranicznym, a pod względem wykończenia i trwałości nierównie od nich były wyższe[3]. W ciągu dekady Karol Boromeusz znacząco rozwinął produkcję. W efekcie w 1862/63 ponownie przeniesiono i rozbudowano warsztat. Od tego czasu znajdował się przy ul. Smolnej i nazywano go fabryką, ponieważ był to już wówczas duży zakład zmechanizowany, zatrudniający w latach siedemdziesiątych ok. 200 pracowników. Po śmierci Jana Karola Boromeusza w 1877 roku zakładem zajął się jego zięć Wincenty Mirecki. Wytwórnia funkcjonowała do końca XIX wieku.
Przez cały okres działalności warsztatu wyroby Simmlerów ceniono za wysoką jakość materiałów i precyzyjne wykonanie. Rosnący popyt prowadził do zwiększania produkcji i poszerzania asortymentu. Opisują go dwa zachowane ogłoszenia:
Pan Zymler (Majster Warszawski) ma Skład Meblów różnego gatunku. Francuskiej y Angielskiej, jak i nowszej mody, jako to Komody z Marmurem białym y Stoliki także z marmurem, trzy Bilary, to jest wielki, średni y najmniejszy, za wszystkimi do nich rekwizytami, do przedania, a to za pomierną ceną.
Gazeta Warszawska, suplement do nru 1 z 3 I 1789, dział „Doniesienia z Warszawy”, [za] Nowicki Piotr, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. (…), s.386.
Magazyn mebli Jakuba Simmlera przy ul. Mazowieckiej nr 1346 posiada do sprzedania różne meble palisandrowe, mahoniowe i jesionowe, jako to: garnitury w najnowszych fasonach, stoły, konsole toalety, stoliki do kart, łóżka, szafy, komody, kozety, szezlongi, fotele pokryte safianem lub bez pokrycia, krzesła wyplatane i tym podobne różne meble.
Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na rok 1854, Warszawa 1854, dział ogłoszeń, s. 296, [za] Nowicki Piotr, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. (…), s.390-391.
Produkcja nie tylko lokalna i brak zachowanych obiektów
Znaczną część produkcji eksportowano za granicę, głównie do Rosji. Zważając na tak rozległą działalność przypuszcza się[4], że istnieje wiele zachowanych, ale nieznanych mebli produkowanych przez Simmlerów. Przyjrzenie się dwóm znanym i zbadanym obiektom jedynie sugeruje, jak mogła wyglądać produkcja Simmlerów.
Żardiniera w MNW
Czym właściwie jest „Żardiniera”? To mebel o pochodzeniu XVIII-wiecznym, francuskim, a jego zadaniem było eksponowanie kwiatów. Żardiniera jest więc, pewną formą, bardzo ozdobnego kwietnika.
Żardiniera obecnie znajdująca się w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie to mebel posiadający cechy późnej fazy klasycyzmu warszawskiego. Skrzynia, ozdobiona rzeźbami i nakładanymi rozetami, umieszczonymi między gładkimi listwami, spoczywa na dwóch podporach w kształcie esownic, które formą przypominają ornamentalnie potraktowaną roślinę. Podpory, połączone między sobą płytą wykończoną lambrekinem, ustawione są na nóżkach przypominających podwójną literę „S”. W miejscach rozejścia się esownic wstawiono stylizowany liść akantu.
Jeśli przyjąć, iż kartkę i pieczęć umieszczono wskutek zarządzenia o plombowaniu obiektów przeznaczonych do wywozu z Warszawy, żardiniera powstała zapewne około roku 1846[5]. Żardiniera nie jest obiektem typowym dla produkcji Simmlerów, ponieważ w większości została wykonana ręcznie. Zatem nie może być obiektem stanowiącym podstawę do opisania cech warsztatowych, a jedynie przykładem możliwości pracowni.
Dekoracje pałacu w Natolinie
Zachowane dekoracje znajdujące się w pałacu w Natolinie, podobnie jak żardiniera, wykonane są z mahoniu. Drzwi otrzymały szafiasta obudowę. Flankowane są kanelowanymi pilastrami o głowicach korynckich, a zwieńczone architektonicznym gzymsem z ząbkowaniem. Płyty drzwi podzielone zostały na dwie części, z których dolną wypełnia płycina obwiedziona listwą rysującą kwadraty w narożach, a nieco większa część górna została przeszklona i wypełniona skośną kratownicą z małymi rzeźbionymi rozetkami na przecięciach. Według tego samego schematu zbudowano konsolę i lustra. Zespół ten nawiązuje do typu mebli angielskich rozpowszechnionych przez wzorniki Chippendale’a i Sheratona[6].
Czy „simmlerowski” oznacza tyle co „zrobiony przez / u Simmlera”?
Na podstawie przekazów z prasy i dwóch zachowanych obiektów, nie jesteśmy w stanie wykazać unikatowości produkcji Simmlera ani nawet sprecyzować indywidualnych cech stylowych. Pojawiają się jednak opinie, że możemy określić dwie tendencje w produkcji Simmlerowskiej[7]. Po pierwsze zdecydowane naśladowanie jednego stylu. Po drugie eklektyzm, czyli swobodne łączenie form i motywów.
Nowicki sugeruje, że drugie zjawisko zostało niesłusznie określone „stylem simmlerowskim”[8]. Wyroby uważane za „simmlerowskie” łączy się w Polsce na ogół z nurtem neobarokowym i neorokokowym, uważając je za odpowiednik stylu Ludwika Filipa we Francji[9]. Dokładniej ujmując określa się nim pewien typ mebli barokizujących (o wygiętych płynnych liniach i profilowanych elementach konstrukcyjnych, czasami rzeźbionych) z XIX wieku. Nowicki dodaje, że moda na tego typu meble, wykonane z mahoniu oraz wzorowane formami rokokowymi byłą szeroko rozpowszechniona i nie można jednoznacznie określić, kto ją zapoczątkował.
Podsumowanie
Zgromadzone materiały pozawalają określić wyroby Simmlera jako meble wysokiej jakości produkowane zgodnie ze współczesnymi trendami. Nie ma jednak podstawy do uznania ich unikatowymi ani tworzącymi nowy, odrębny styl w rzemiośle. Ponadto, zgodnie z obecnym stanem badań można stwierdzić, że termin „mebli w stylu simmlerowskim” jest stosowany zbyt szeroko i bezpodstawnie. Po pierwsze dlatego, że prawdopodobnie „styl simmlerowski” nie jest odrębnym zjawiskiem, a jedynie polskim odpowiednikiem ogólnych trendów światowych. Po drugie, posiadamy nieliczny materiał badawczy pochodzący bezpośrednio z warsztatu Simmlerów.
Przypisy i bibliografia
[1] Nowicki, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. (…), s. 385.
[2] Rozróżnienie na Jan Jakub Młodszy i Jan Jakub Starszy dla odróżnienia syna i ojca na potrzeby pracy.
[3] S. Gaszczyński, Karol Simmler, Tygodnik Ilustrowany 1877, nr 60, s. 102, [za] P. Nowicki, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. (…), s. 392.
[4] Nowicki Piotr, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. (…), s.400.
[5] Tamże, s.395.
[6] Nowicki Piotr, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. (…), s.396.
[7][8] Tamże, s.397.
[9] Grzeluk Izydor, Słownik terminologiczny mebli, s.457.
Nowicki Piotr, Simmlerowie – dwa wieki meblarstwa warszawskiego. Ze studiów nad meblarstwem warszawskim XIX wieku, [w:] Rocznik Warszawski [R. ] 16 (1981), s. 385-400.
Grzeluk Izydor, Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 2000, s. 456-457.